تبریز

کوهستان‌های بسیاری در اطراف تبریز قرار دارند و ارتفاع خود شهر نیز از سطح دریا 1348 متر است. تبریز از شمال به کوه‌های عینالی و از جنوب به رشته‌کوه سهند می‌رسد. از شرق، شهر هریس و از غرب، دشت تبریز، این شهر زیبا را در بر گرفته‌اند. دو رود تلخه‌رود یا جی‌چای و مهران‌رود یا قوری‌چای از پیرامون و داخل شهر تبریز عبور می‌کنند. تبریز به دلیل وجود کوه‌های اطرافش، شهری سردسیر است و در تابستان با اینکه هوای گرم و خشکی دارد اما کوهستان باعث تعدیل دما در شهر می‌شود.
بیشتر مردم تبریز به زبان ترکی آذری سخن می‌گویند و مذهب اکثریت ایشان مسلمان دوازده امامیست. البته اقلیت‌های دینی دیگری نیز در این شهر سکونت دارند.

برای کلمه تبریز و دلیل نامگذاری این شهر، دلایل زیادی ذکر شده که البته برخی از آنها افسانه است. این نامگذاری به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. نام‌هایی چون تورژ، توریز و ... در کتب جغرافی آمده است. یکی دیگر از نام‌هایی که از قدیم رایج است، توری به معنی چشمه یا رود آبگرم است. همچنین گفته‌اند تب‌ریز به معنای «تب پنهان کن» است و به پنهان کردن تف و آتش کوه سهند اشاره دارد. افسانه‌ای نیز می‌گوید هنگامی که زبیده، همسر هارون‌الرشید، در سفری به ایران بیمار شد و هنگامی که حوالی تبریز فعلی رسید، تبش فروکش کرد و به این جهت این نام را به تبریز اطلاق کرده‌اند. تبریز را شهر اولین‌ها، شهر فرش بافی و ... نیز لقب داده‌اند.

تبریز شهریست با تاریخی طولانی و پر فراز و نشیب. هنوز بر سر قدمت حضور انسان در تبریز بحث وجود دارد اما نشانه‌ها ما را به هزاره دوم پیش از میلاد رهنمون می کند. نخستین بار در کتیبه‌ای از سارگن دوم، از شاهان آشور، از دژی به نام تاروتی-تارمیکس سخن به میان آمده است که در موقعیت تبریز کنونی قرار داشته است. پس از آن در دوره اشکانی شهری به نام «تَورِژ» در محل کنونی تبریز ساخته شد که از نظر بازرگانی بسیار اهمیت داشته است. احتمالاً در سده سوم میلادی و در زمان ساسانیان، شهر تبریز، بر روی خرابه‌های تورژ، بنا شد. هنگام حمله اعراب به ایران، شهر ساسانی ویران شده بود و تنها قریه‌ای کوچک برجای مانده بود. در زمان خلافت منصور عباسی، مردی به نام روّاد ازدی در جایگاه کنونی تبریز، ساکن شد و شروع به ساختن بارو کرد. پس از وی فرزندانش نیز به ساخت‌وساز ادامه دادند و مردم به شهر نقل مکان کردند و در آبادانیش کوشیدند. پس از آن تبریز به یکی از شهرهای مهم بلاد اسلامی تبدیل شد. خاندان روادیان تا زمان الب ارسلان سلجوقی، حاکمان تبریز بودند تا اینکه وی به حکومت ایشان پایان داد.

در قرن هفتم، مغولان دو بار به تبریز حمله بردند تا اینکه نهایتاً به تمام آذربایجان استیلا یافتند. تبریز در دوره ایلخانان به اوج شکوه رسید. اباقاخان، دومین سلطان این سلسله، تبریز را به پایتختی برگزید و غازان خان، دیگر سلطان بزرگ ایلخانی، اصلاحات و ساخت‌وسازهای خود را از اینجا شروع کرد. تبریز در دوره تیموریان، قراقویونلوها و صفویان نیز جز شهرهای مهم ایران بود. شاه اسماعیل صفوی تبریز را به پایتختی برگزید و با سیاست‌ دینی متعصبانه‌اش، اکثریت سنی شهر را به شیعه تبدیل کرد. نزدیکی این شهر به امپراطوری عثمانی سبب آسیب‌پذیری مرکز حکومت صفویان شده بود و تبریز چندین بار تسخیر شد تا اینکه شاه طهماسب، پایتخت را به قزوین انتقال داد. تبریز در اواخر دوره صفویان دو بار به تصرف عثمانی درآمد و در هر دو دفعه، کشتاری عظیم صورت گرفت. همچنین دو زلزله‌ مهیب در همان دوران، تبریز را ویران کرد و بسیاری از مردم این شهر کشته شدند. تمام این بلایا سبب شد که تبریز در اواخر قرن 18 میلادی به شهری ویران و با جمعیتی اندک تبدیل شود.

در زمان محمدعلی‌شاه قاجار و انقلاب مشروطه، تبریز نقشی بسیار مهم ایفا کرد. مردانی چون ستارخان و باقرخان از دلاورانی بودند که در راه آزادی و آبادی ایران، از دل محله‌های تبریز، مبارزه را آغاز کردند و استبداد صغیر را به زانو درآوردند. اگرچه کمی پس از انقلاب مشروطه تبریز به تصرف قوای روس درآمد و تا پایان جنگ اول جهانی سختی‌های زیادی از جانب روس‌ها به مردم دلاور این شهر، تحمیل شد. در دوره پهلوی، تبریز به یکی از شهرهای مترقی و صنعتی ایران تبدیل شد و همچنین از نظر گردشگری بسیار مورد توجه قرار گرفت.

از این تاریخ پر پیچ‌وخم، غیر از بناها و آثار بسیاری که بر جای مانده است، مشاهیر و بزرگان بسیاری نیز به پا خاسته‌اند. قطران تبریزی شاعر، ملا قاسم انوار فیلسوف، بدیع‌الزمان تبریزی خوش‌نویس، علامه طباطبایی، علامه امینی، سید حسن تقی‌زاده، سید احمد کسروی، محمدحسین شهریار و بسیاری دیگر از بزرگان این سرزمین، از این خاک برآمده‌اند.

شهر تبریز محلات بسیاری دارد که برخی کاملاً بافت قدیمی خود را حفظ کرده‌اند و برخی تنها بناهای تاریخی خود را نگه داشته‌اند. محله‌های قدیمی با کوچه‌های تنگ و خانه‌های پر قصه‌شان، بیشتر در مرکز شهر قرار گرفته‌اند؛ محلاتی چون مارالان، باغمیشه، دوه‌چی، سنجران و راسته کوچه، چهارمنار، امیرخیز، نوبر و ... . با وجود حمله‌های مکرر به تبریز در طول تاریخ و زلزله‌های ویران‌کننده که بخش زیادی از بافت شهری و بناهای تاریخی تبریز را ویران کرده‌اند، همچنان سازه‌هایی باقی مانده‌اند تا داستان شهر را برایمان بگویند. غیر از خود بافت شهری که دیدنی‌ست، جاذبه‌هایی تاریخی چون ارگ تبریز که از آجر و سنگ در قرن 8 ه. ساخته شده، بازار تبریز که حتی به ثبت جهانی یونسکو نیز رسیده، مسجد عینالی که بر فراز کوه عینالی و مشرف به تبریز است و گمان می‌رود که پیش از اسلام آتشکده بوده باشد، ائل گلی که کاخ ییلاقی والیان تبریز بوده و بسیار زیباست، کاخ شهرداری تبریز و کاخ استانداری آذربایجان شرقی که هر دو بین سالهای جنگ جهانی اول و دوم بنا شدند و خیابان تربیت که بیشتر ساختمان‌هایش متعلق به دوران شهرداری محمدعلی تربیت است، برخی از این بناهای قدیمی هستند.

متاسفانه آثاری که در دوره شاه اسماعیل صفوی ساخته شده بودند، همگی به کلی ویران شده‌اند. یکی دیگر از بناهای مهم این شهر نیز مقبره‌الشعرای تبریز است که آرامگاه بیش از 400 شاعر این سرزمین پهناور است؛ مقبره‌ای که شهریار آخرین شاعریست که در آن آرمیده است. مساجد بخش دیگری از بناهای تاریخی این شهرند. در دوره‌های مختلف تاریخی بیش از 300 مسجد در تبریز وجود داشته که اینک تنها تعدادی از آنها باقی مانده است. معروف‌ترین این مساجد عبارتند از مسجد کبود تبریز که در قرن 9 ه. ساخته شده و بسیار معروف است، مسجد استاد و شاگرد با آجرهای زیبایش، مسجد ثقه‌الاسلام، مسجد شاهزاده، مسجد جامع، امامزاده جمال و ... . همچنین اماکن مقدس دیگری چون کلیسای مریم مقدس، کلیسای کاتولیک و کلیسای ننه مریم جلفا که نه تنها متبرکند که تاریخی نیز هستند.

تبریز شهر خانه‌های تاریخیست. بیش از 600 خانه تاریخی در این شهر وجود دارد که بیشتر آنها ترمیم شده و برای بازدید عموم آماده‌اند. از جمله این خانه‌های تاریخی می‌توان از خانه حریری، خانه قدکی، خانه کوزه‌کنانی که به خانه مشروطه تبریز مشهور است، خانه شربت‌اوغلی، خانه حیدرزاده و ... . همچنین قبرستان تاریخی پینه شلوار با سنگ‌قبرهایی متعلق به سه دوره تاریخی از آثار دیدنی شهر تبریز بشمار می روند.
تبریز موزه‌های فراوانی نیز دارد که با بازدید از آنها می‌توانید گوشه‌های دیگری از تاریخ تبریز و ایران را از نظر بگذرانید. از جمله این موزه‌ها، موزه قاجار با محوریت این دوره تاریخی، موزه عصر آهن که به زندگی انسان‌ها پیش از ظهور تمدن پرداخته، خانه سفال تبریز که به این هنر و صنعت مفید اختصاص دارد، موزه تاریخ طبیعی که با حیوانات تاکسیدرمی شده و طراحی زیستگاه ایشان بسیار جالب است، موزه ارامنه که به تاریخ این مردمان می‌پردازد و کاخ شهرداری که اینک به موزه تبدیل شده است.

اما بخش دیگری که فرهنگ و آداب تبریز را در خود نهفته دارد، سوغات و غذاهای این شهر است. خورشت هویج تبریز، دلمه برگ تبریزی، آش میوه تبریزی، کوکو تبریزی، کوفته تبریزی و ... از جمله غذاهای معروف این شهر است که هر یک با طعم خود داستانی را برای آدمی بازگو می‌کنند. اریس، باسلوق، نوقا، قرابیه و پشمک نیز از شیرینی‌های خوش‌طعم و لذت‌آفرین تبریزند. قالی‌های خوش نقش‌ونگار، سوزن‌دوزی‌های خوش‌طرح، سرامیک و سفال‌های عالی، نقره‌کاری‌های چشم‌نواز، جواهرآلات قیمتی، محصولات چرمی جذاب و ... از سوغاتی‌ها و صنایع دستی این شهر زیباست.
تبریز و شهرهای اطرافش پر از جاذبه‌های طبیعی فراوان نیز هست. مهمترین آنها روستای کندوان با ساختاری فوق‌العاده و خاص است که همواره توجه گردشگران را به خود جلب کرده است. آبشار اسکندر با منظره زیبای تابستانی و یخ‌زدن‌های زمستانیش، کویر قوم تپه تبریز که با تپه‌های شنی خود منظره‌ای جذاب آفریده، پارک ملی کنتال و طبیعت جاندارش، جنگل‌های بی‌نظیر و رویایی ارسباران و ... تنها بخشی از زیبایی‌های طبیعی این منطقه هستند.

تبریز برای تفریحات مدرن نیز امکانات بسیاری دارد. سورتمه تبریز، پینت بال تبریز، گیم‌لند بوم کلاب، شهربازی باغلارباغی، شهربازی سرپوشیده قلعه شادی و ... بخشی از این تفریحگاه‌های مدرن هستند. همانطور که پیشتر گفتیم، تبریز در عرصه سینما و تئاتر نیز پیشرو بوده و تنها 5 سال پس از اختراع سینما توسط برادران لومیر، بساط سینما در این شهر گسترده شد. البته امروزه تنها 7 سینمای فعال در تبریز موجود است و تنها یکی از آنها، یعنی سینما ناجی، در دوره پس از انقلاب ساخته شده است. پارک‌هایی چون پارک مینیاتور، پارک ولیعصر، پارک شمس تبریزی، پارک مشروطه، پارک شمیم پایداری، پارک جنگلی صائب تبریزی و ... نیز از تفرجگاه‌های زیبا و دوست‌داشتنی تبریزند.

برای رسیدن به شهر تبریز راه‌های بسیاری هست. فرودگاه بین‌المللی شهید مدنی تبریز یکی از این راه‌هاست که بسیاری از پروازهای داخلی و خارجی ایرلاین‌های مختلف را سازماندهی می‌کند. راه‌آهن تبریز یکی از نخستین‌ راه‌آهن‌های ایران است که می‌توان از خطوط ریلی تهران-تبریز، مشهد-تبریز، سلماس-تبریز و خط بین‌المللی نخجوان-تبریز، نام برد. همچنین دو پایانه‌ اتوبوسرانی نیز در این شهر بزرگ وجود دارد. حمل‌ونقل درون‌شهری تبریز نیز پیشرفته است و وسایل حمل‌نقل عمومی چون مترو شهری، اتوبوس تندرو و تاکسی در اختیار مردم و گردشگران قرار دارد.

نکته بعدی که برای سفر به تبریز لازم است به آن توجه ویژه داشته باشید، مسئله اقامتگاه است. تبریز هتل‌های متعدد و با درجات کیفی مختلفی دارد که می‌توانید بنا بر هزینه‌ها و امکانات مد نظرتان، از بین آنها انتخاب کنید. گفتنی‌ست که نخستین مسافرخانه به سبک امروزی، به نام مهمانخانه نظافت، در سال 1282 توسط میرزا اسحاق خان معزالدوله، افتتاح شد. امروزه 18 هتل فعال در این شهر وجود دارد که می‌توان از هتل‌های چهار و پنج ستاره‌ای چون لاله پارک، شهریار، پارس ائل گلی، هتل صخره‌ای لاله کندوان، بهبود، پتروشیمی و ... نام برد. همچنین هتل‌های دو و سه ستاره فرید، کاسپین، اهراب، آزادی، صائب، ارس و ... می‌توانند جز انتخاب‌های شما باشند.

رستوران‌ها، مکان‌های دیگری هستند که باید به آنها توجه کنید تا نیاز اساسی خوردوخوراک را پاسخگو باشید و غذاهای محلی خوش‌طعم تبریزی را نیز امتحان کنید. رستوران‌هایی چون گازماخ، مظفریه، باداس، وحید، مهدی هیلا، حاج علی، رستوران سنتی و باغ آنا، جلالی سردرود، حاج مجید، کبابی باختر، کبابی مهران، باغچه سنتی برکه، ایپک یولی، فودکورت لاله پارک، فودکورت ستاره باران و ... از جمله رستوران‌های عالی و پرطرفدار تبریز هستند.
خرید بخش دیگری از سفر به هر شهریست. تبریز بازارهای قدیمی و مدرن بسیاری دارد. از پیاده‌راه تجاری تربیت بگیر تا بازار تاریخی تبریز که خود یک بافت تاریخی و دیدنی‌ست. همچنین مراکز خرید مدرنی چون لاله پارک، جواهر، پردیس، برج بلور، ستاره باران، برج شهر، برج تجاری-تفریحی رویال، مرکز خرید رشدیه و ... که هر یک با ارائه محصولات مختلف، پذیرای مشتریان هستند.

در پایان بهتر است نام چند مرکز درمانی را نیز از نظر بگذرانیم. بیمارستان بین‌المللی تبریز، بیمارستان امام رضا، بیمارستان شهید مدنی، بیمارستان طالقانی و ... از جمله مراکز درمانی معتبر این شهرند که البته امیدواریم هیچگاه گذرتان به آنها نیفتد.
در پایان بهتر است نام چند مرکز درمانی را نیز از نظر بگذرانیم. بیمارستان بین‌المللی تبریز، بیمارستان امام رضا، بیمارستان شهید مدنی، بیمارستان طالقانی و ... از جمله مراکز درمانی معتبر این شهرند که البته امیدواریم هیچگاه گذرتان به آنها نیفتد.