گذشتگان ما ایرانیان اغلب پیرو آیین زرتشتی بودند. زتشتیان چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا را مقدس میشمردند و از این رو اجساد مردگان خویش را به گونهای به طبیعت بازمیگرداندند که این عناصر را آلوده نکنند. قرار دادن بدن متوفی در دخمه راه حل ایشان بود که برج خاموشان یزد یکی از این دخمههاست. به این صورت که جسد را در گوردخمه یا برج خاموشان که معمولاً در ارتفاع قرار داشت، میگذاشتند تا توسط حیوانات وحشی خورده شود. سپس استخوانهای باقیمانده که عاری از گوشت و آلودگی بودند، داخل گودال مرکز دخمه که استودان نام دارد، ریخته میشد. استخوانهای اشراف و بزرگان نیز برای قرار گرفتن در تابوتهای سنگی، راهی مقبرههایی از جنس آنچه در تختجمشید و نقش رستم میبینیم، میشدند.
پیش از ساخت دخمه مراسمی در جای قرارگیری آن اجرا میشد که با کوبیدن میخهای آهنین مختلف و کشیدن ریسمانی ابریمشین در محدوده مورد نظر و همچنین خواندن اورادی از اوستا برای تبرک و تقدس بنا و آرامش روح کسانی که در آینده در آن قرار میگرفتند، همراه بود. دخمهها معمولاً بناهایی مدور، ساخته شده از سنگ و خشت و گچ، بر فراز بلندیها و بدون سقف بودند تا دسترسی حیوانات وحشی به اجساد راحتتر باشد. اجساد مردان در کناره دیوارهها، اجساد زنان بعد از آنها و سپس اجساد کودکان در قسمت مرکزی و نزدیک به استودان، همگی به صورت مدور بر کف سنگی قرار میگرفتند. همچنین در فاصله حدود 200 متری دخمهها چندین اتاق سنگی و گلی بنا میشد تا موبدانی که وظیفه داشتند از دخمه حفاظت کنند و آداب مردگان را به جا آورند، در آن زندگی کنند.
برج خاموشان یزد در 15 کیلومتری جنوب شرقی یزد و در نزدیکی محله صفائیه قرار دارد. در این جا در واقع دو دخمه ساخته شده؛ یکی با قدمتی طولانیتر که دخمه مانکجی نام دارد و ساخته مانکجی هاتریا، زرتشتی هندیالاصلی است که برای سامان دادن به اوضاع زرتشتیان ایران، به اینجا آمده بود. قطر این گوردخمه 25 متر است. دیگری به نام گلستان، جدیدتر و برای دوره قاجار است. قطر این یکی 15 متر و ارتفاع دیوارهاش 6 متر است.
برج خاموشان یزد همواره یکی از دیدنیهای جذاب و رازآلود این شهر کهن بوده است. جایی که مردگان بسیاری در آن گرد آمده و پس از جدایی روحشان، بدنهایشان راهی سفری برای بازگشت به طبیعت میشدند. گورستانی که اجساد مردگانش را در خود دفن نمیکند برای دیدگان عبرتبین میتواند جالب باشد.