ارگ کریم خان زند شیراز

در ابتدای معرفی این بنای مهم بهتر است تاریخچه ی ارگ کریم خان زند را بازگو کنیم. ارگ کریم خان زند به دستور کریم خان زند، وکیل‌الرعایا، ساخته شد. قدمت ارگ کریم خان زند به 1108 قمری می‌رسد. کریم خان پس از برگزیدن شیراز به پایتختی، لزوم ایجاد یک دارالحکومه قدرتمند را احساس کرد و دستور ساخت این بنا را در زمینی به وسعت 12800 مترمربع داد. زیربنای ساختمان‌ها نیز مجموعاً 4000 متر مربع است.
وی تحت تاثیر معماری عصر صفوی و میدان نقش‌جهان بود که شاه عباس هوشمندانه، بازار، مسجد و کاخ شاهی را در کنار هم قرار داده بود؛ سه رکن مهم قدرت. این میدان وسیع در شمال شیراز قدیم برای این امر انتخاب شد و توپخانه نام گرفت. در شمال میدان، دیوان‌خانه کریم خانی، در شرق، بازار وکیل و چندین کاروانسرا، در غرب، ارگ و اندرونی، در جنوب، حمام و مسجد وکیل و در جنوب غربی، باغی بزرگ را ایجاد کرد.
وی بهترین معماران و مصالح را از سراسر ایران فراخواند تا در زمانی اندک ارگ را برپا کنند. ارگی که حتی آقامحمدخان قاجار نیز ویرانش نکرد و گذاشت تا به عنوان مقر حاکمان فارس استفاده شود. برای مثال در اواخر دوره قاجار، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، حاکم فارس بود که به علت هنردوستی و علم‌پروری، دستور به بازسازی نقاشی میناتورهای بنا داد. این حرکت وی خلاف شیوه ی بسیاری از حاکمان پیشین بود که تلاش کرده بودند نقاشی‌ها و گچبری‌های عصر زندیه را محو کنند و بنا بر سلیقه خود دوباره از نو طرحی بیفکنند. ایشان حتی دستور ساخت بناهایی در وسط حیاط مرکزی داده بودند که وصله‌ای ناجور برای یکپارچگی معماری ارگ بود. همچنین در دوره پهلوی از آن به عنوان زندان استفاده شد که آسیب بسیاری به ارگ کریم خان زد. سرانجام در سال 1351 در آثار ملی ثبت شد و مورد بازسازی قرار گرفت.
ارگ کاربری مسکونی و نظامی داشته است. برج‌ها و خندق بیرون، که بعداً پر شد، و همچنین دیوارها که مزقله برای تفنگ دارند، برای بخش دفاعی ارگ کریم خان زند بوده‌اند. دیوارها با 3 متر ضخامت و 12 متر ارتفاع و برج‌ها با 15 متر ارتفاع، نقش مهمی در حفظ امنیت ارگ داشته‌اند. برج‌های ارگ کریم خان زند سه طبقه‌اند و دو اتاق برای استراحت نگهبانان و انبار اسلحه دارند. گفتنی است که یکی از برج‌ها به سبب سست بودن خاک زیرین، کمی نامتقارن با دیگر برج‌ها ساخته شد و کل ارگ به جای مستطیل بودن به شکل یک ذوزنقه درآمده است. همچنین یکی از برج‌ها مانند برج پیزا به مرور زمان کج شده است که از نظر مهندسی و مرمت بسیار حائز اهمیت است.
بخش مسکونی شامل سه ایوان در سه طرف و حمام و بخش‌های خدماتی در ضلع شرقی است. شاه‌نشین شمالی مناسب زمستان، شاه‌نشین اصلی در جنوب با حوضی در مقابل برای تابستان و شاه‌نشین غربی برای تمام فصول بوده است. هر شاه‌نشین یک ایوان و شش اتاق داشته که همگی به هم از داخل راه داشته‌اند. تزئینات اتاق‌ها شامل گچبری، نقاشی، مقرنس‌کاری و درهای منبت‌کاری شده است. داخل حیاط تزئین خاصی ندارد و تنها در ورودی ارگ تصویر کاشی‌کاری از نبرد رستم و دیو سپید دیده می‌شود که متعلق به دوره قاجار است.
حمام ارگ کریم خان نیز یکی از نخستین حمام‌های شخصی و سلطنتی در ایران بوده است. سبک ساختمان آن نیز جالب و از اولین نمونه‌های نوع خود است. نکته مهم دیگر اینکه آب ارگ کریم خان زند از آب قنات رکن‌آباد تامین می‌شده است که در اشعار حافظ نیز به آن اشاره شده است. البته امروزه به علت تخریب بخشی از قنات، جریان این آب حیات‌بخش نیز قطع شده است.

موقعیت